Day: March 21, 2023

Արաբական փոխառություններ

Արաբերենի ազդեցությունը հայերենի վրա կատարվել է երկու փուլով. նախ Հայաստանում արաբների տիրապետության շրջանում` 7-9-րդ դարերում, այնուհետև 12-16-րդ դարերում` Կիլիկիայի հայկական թագավորության շրջանում։ Արաբերենից անմիջական փոխառություններ են կատարել գրաբարը, միջին հայերենն ու հայերենի բարբառները։ Գրաբարում արձանագրված, միջին հայերենից ավանդված ու բարբառներից անցած արաբերեն ավելի քան 700 բառերից ժամանակակից հայերենում գործածվում են շատ քիչ` մոտ 60 բառ։

ադաթ — սովորույթ, ավանդույթ

ազաբ, ազապ— ամուրի, չամուսնացած

ազիզ — սիրելի, թանկագին

ալամ — աշխարհ․ գործածվում է հայերեն համարժեքի հետ միասին՝ «ալամ-աշխարհ» («ամբողջ աշխարհ» իմաստով)

ալվան — երփներանգ

ախմախ — հիմար

այիբ — 1. թերություն, պակասություն. 2. ամոթ

արաղ — օղի, ցքի

բաբաթին — կարգին, բավականաչափ, մեծ

բամիա

բարաքյաթ— օրհնություն，լիություն

դաբաղ

դախ, դահ (պրս., արբ.) — հնացած, ոչ մատղաշ

դախլ — վաճառասեղան

դամ (պահել) (արբ., պրս․) — նույն ձայնը երկար պահելով նվագակցել, ձայնակցել

դավի, դավա— վեճ, կռիվ (այս իմաստը թուրքերենից է․ արբ․ նշանակում է «դատ»)

դըռբ— հարված

եթիմ — որբ

զանջաֆիլ — կոճապղպեղ

զաթի, զաթեն — արդեն  իսկ

զատ, զաթ — որևէ բան

զեյթուն — ձիթապտուղ

զիբիլ — աղբ

զխկում — անարգական բառ․ տես  զահրումար

զուլալ — վճիտ, մաքուր

զուլում — աղետ, պատուհաս

թամամ — լրիվ, ամբողջական

թամաշա — տեսարան

թայֆա — խմբավորում (բացասական իմաստով)

թասիբ — պատիվ

թարխուն

թզբեխ — համրիչ, տերողորմյա

ինադ — համառություն, կամակորություն․ սրանից՝  ինադու — ի հեճուկս, (մեկին) հակառակ

իշտահ — ախորժակ (օր.՝ «իշտեդ քացախ»)

լազաթ — հաճույք, բավականություն

լահմաջո

լայաղ, լայեղ — արժանի, վայել

խաբար — լուր, տեղեկություն

խաթա — փորձանք

խաթաբալա — փորձանք, դժբախտություն

խաթր — հարգ, պատիվ. խաթեր, խաթրու — հանուն, ի սեր, համար

խալաթ

խալխ — ուրիշները, ժողովուրդ

խալըսել — վերջանալ

խասիաթ — բնավորություն

խարաբ — փչացած, անսարքին

խեր — բարիք

խումար — զարթխում

խուրջին — բրդյա երկաչք ուսապարկ

Առաջադրանք.

Կառքը սրընթաց գնում էր խավարչտին փողոցներով, և մթության մեջ հազիվհազ տարորոշվում էին բարձր տները։ Կռթնած կառքի վարդագույն բարձերին՝ կինն ինձ էր նայում գորովագութ հայացքով և անձկությամբ խնդրում իրեն «մայր» անվանել։ Վրդովված շեշտով նա մեղադրում էր ծնողներիս, որ հանդուրժել էին անփորձ, անպաշտպան պատանուս մենակ թողնել դժոխքի մեղքերով թրծված այս մեծ քաղաքում, ուր ամեն վայրկյան կարող էի սայթաքել։ Քիչ անց մտանք նրա առանձնատունը։ Ես սանդուղքների վրա կանգ առա շփոթված ու անհամարձակ։ Բայց սգավոր կինն ինձ նայեց այնպիսի գորովագութ աչքերով, որ աներեր հետևեցի նրան։ Նա ինձ առաջնորդեց մի գողտրիկ սենյակ՝ զարդարված մուգ թավշյա վարագույրներով, արդուզարդի պարագաներով։ Երբ նստեցինք ընթրիքի ես արդեն պաշտում էի այդ չնաշխարհիկ էակին և բարձրակենցաղ մթնոլորտում զգում որպես այդ տան անդամը։ Ընթրիքը նրբաճաշակ էր, մատուցումը՝ բարձրորակ։ Վշտալլուկ կինը անսեթևեթ պարզությամբ հյուրասիրում էր ինձ՝ անընդհատ ափսեիս մեջ դնելով զանազան աղանդերներ։

1. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերն ու կետադրի՛ր։

Իտալիայի Ջենովա քաղաքի արվարձաններից մեկում խաղում էին մի խումբ ցնցոտիավոր մանուկներ։ Նրանց մեջ առանձնանում էր գանգուռ մազերով իննամյա մի տղա, դուրս ցցված ծնոտով, երկար քթով, կեռ հոնքերով։ Ոտքերը ծուռ էին, թևերն ու ձեռքերի մատները անբնական երկար։ Դեմքը չափազանց տգեղ էր, բայց աչքերն ապշեցնում էին իրենց փայլով։ Ինչ-որ տարօրինակ բան կար տղայի մեջ՝ որով առանձնանում էր խաղընկերներից։ Նա աղքատ երաժիշտ՝ Անտոնիո Պագանինիի որդին, Նիկոլո Պագանինին էր։ Դաժան մարդ էր Անտոնիոն, ով յուրաքանչյուր սխալի համար ձաղկում էր որդուն ու ստիպում։ որ նվագը հասցնի կատարելության։

—Ես քեզ կստիպեմ նվագել, անիծյալ կապիկ,—գոռում էր նա,—դու ծախված ես սատանային, և դժողքի բաժին ես։

Հետագայում Նիկոլոն երախտագիտությամբ է հիշում հոր անողոք հետևողականությունը, որն էլ իրեն դարձրեց աշխարհահռչակ ջութակահար և երգահան։

2. Առանձին խմբերով գրի՛ր կրկնադիր և զուգադիր հետևյալ շաղկապները․

թե՛․․․թե՛,  եթե․․․ուրեմն, ոչ թե․․․այլ,  քանի որ․․․ուստի, և՛․․․և՛,  կա՛մ․․․կամ,  ոչ միայն․․․այլև,  է՛լ․․․է՛լ,  ո՛չ․․․ո՛չ,  եթե․․․ապա,   չնայած․․․սակայն,  թեև․․․այնուամեայնիվ։

կրկնադիր– թե՛․․․թե՛, և՛․․․և՛, կա՛մ․․․կամ, է՛լ․․․է՛լ, ո՛չ․․․ո՛չ

զուգադիր– եթե․․․ուրեմն, ոչ թե․․․այլ, քանի որ․․․ուստի, ոչ միայն․․․այլև, եթե․․․ապա,  չնայած․․․սակայն,  թեև․․․այնուամեայնիվ

3. Առանձնացրո՛ւ և ընդգծի՛ր դերանվանական սխալ գործածության ձևերը, դիմացը գրի՛ր ճիշտը․

Ինձ մոտ, իրեն հետ, քեզ համար, քո մոտ, իր համար, քո չափ, մեզ չափ, ոչ ոքու, մեզնից, ամեն մեկու, ոմանք, բանն ինչումն է։

4. Առանձին խմբերով գրի՛ր զգացական, կոչական և նմանաձայնական հետևյալ ձայնարկությունները․

թը՛շշ,  քը՛շ, բը՜զզ, ճը՜ռռ, փի՛շտ, տո՛,  չրը՛խկ,  վա՜խ, խը՛շշ,  չո՛շ, ա՜խ,  քը՛շ, օ՜ֆ, վո՜ւյ, ջո՛ւ-ջո՛ւ,  հա՛ֆ-հա՛ֆ, ծուղրուղո՜ւ, ջա՜ն, ծո՛, միաո՜ւ, արա՛։

զգացական-ա՜խ, վա՜խ, օ՜ֆ, վո՜ւյ, ջա՜ն, ծո՛
կոչական-նմանաձայնական – թը՛շշ,  քը՛շ, բը՜զզ, ճը՜ռռ, փի՛շտ, տո՛,  չրը՛խկ, խը՛շշ,  չո՛շ, քը՛շ, ջո՛ւ-ջո՛ւ,  հա՛ֆ-հա՛ֆ, ծուղրուղո՜ւ, միաո՜ւ, արա՛

5․ Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր գործողություն նշանակող երեք բառ։

1․տնտես, բանել, վերահաս, պսպղաս, խաղող, քաղող
2․զրկես, կրկես, հապալաս, ծլվլաս, նշաձող, գրես
3․առերես, ավերես, ճպճպաս, դարպաս, շենշող, ճնշող

6․ Ընդգծի՛ր ժխտական բայաձևերը։

• չախկալ, չողբալ, չաման, չաղան, չանչել, չանցնել
• չարադեմ, չաղոթեմ, չորանաս, չուրանաս, չարակամ, չպոռթկամ
• չմաշկել, չմշկել, չրխկաց, չթխկաց, չկարդալ, չքանալ

8․ Ընդգծի՛ր Ե խոնարհման բայերը։

• ավել, բավել, հմայել, անվայել, բեմել, ջերմել
• շահել, ջահել, նիկել, ծլկել, թափարգել, անարգել
• կոշկաթել, փիլիսոփայել, ներգաղթել, արժանավայել, առավել, պառավել
• պոռթկում է, փոթորկում է, ողորկում է, սոսկում է, դողում է, պաղում է
• ճոճում է, խղճում է, ճչում է, գոչում է, եռում է, ձմեռում է։

9․ Ընդգծի՛ր Ա խոնարման բայերը։

• անսխալ, մխալ, կսկծալ, կանխակալ, հեկեկալ
• սոսկալ, քենակալ, շողալ, ձնհալ, ժուժկալ, շրխկալ
• նողկալ, փսփսալ, ծավալ, թվալ, անսա՛, որսում է, դարսում է
• գվվում է, գգվում է, ժխտում է, վխտում է, սուրում է, բուրում է։